صرفه جویی و دوری از اسراف از منظر اسلام(بخش اول)

یکى از اصول اخلاقى امامان علیهم السلام که همه آنها به طور جدى آن را رعایت مى ‏کردند، اصل صرفه ‏جویى و دورى از اسراف در همه امور بود. بدون تردید صرفه ‏جویى و اعتدال در مصرف و دورى از هرگونه اسراف، از ارکان اقتصاد نیک و از پایه ‏هاى اصلى نظام اجتماع بوده و موجب حفظ جامعه از خطرات بسیار است و نقش زیادى در حفظ اقتصاد جامعه و دورى از بى‏ انضباطى و پیامدهاى شوم ناشى از فقر و کمبود خواهد داشت.

بر همین اساس امامان علیهم السلام به این اصل اهمیت بسیار مى ‏دادند و مخالفت با این اصل را از گناهان بزرگ مى‏ شمردند و تأکید فراوان داشتند که مسلمانان از هرگونه اسراف، حتى به اندازه دور انداختن هسته خرما، یا دور ریختن مقدار اندکى آب، و یا

دور ریختن میوه‏اى که به طور کامل خورده نشده بپرهیزند. و به عنوان یک وظیفه مهم دینى اصل صرفه‏ جویى را رعایت نمایند.

با توجه به اینکه امروز ثابت شده که منابع روى زمین با توجه به افزایش جمعیت آن‏قدر زیاد نیست که بتوان اسرافکارى کرد، و هر اسرافکارى موجب محرومیت انسانهاى بى ‏گناه خواهد شد، به علاوه روح اسراف معمولا آمیخته با خودخواهى و بیگانگى از خلق است.

براى توضیح این مطلب، نظر شما را به بررسى امور زیر جلب مى‏ کنیم:

1. معنى اسراف و تبذیر، و وسعت دامنه آن.

2. نکوهش اسراف از دیدگاه قرآن.

3. نکوهش اسراف از دیدگاه روایات.

4. فرازهایى از زندگى امامان علیهم السلام در صرفه‏ جویى و ترک اسراف.

1. معنى اسراف و تبذیر و وسعت دامنه آن‏

اسراف، یعنى هرگونه اتلاف و زیاده‏روى و تجاوز از حد اعتدال و حد طبیعى است.[1] به عبارت روشنتر، هر چیزى از نظر فطرى و طبیعى، داراى حد و مرز مخصوصى است. مثلا براى یک وعده غذا، حد لازم آن براى سیر کردن شکم، معادل حدود نیم‏کیلو است. حال اگر انسان بیش از این مقدار غذا بخورد، چنین کسى اسرافکار و به عنوان‏ متجاوز از مرز قانون طبیعت و سنت الهى شمرده مى‏ شود.

اسراف تنها مربوط به غذا نیست، بلکه شامل هرگونه اتلاف و زیاده‏ روى خواهد شد. مانند زیاده‏روى در پوشاک، زیاده‏ روى در تهیه وسایل زندگى، زیاده‏ روى در توسعه خانه و نیازمندیهاى زندگى، زیاده ‏روى در آرایش، زیاده‏ روى در مصرف آب، برق، گاز، تلفن و ....

یکى از بدبختیهایى که آثار بسیار شومى در شؤون مختلف زندگى مى‏ گذارد، و نظام جامعه و خانواده و روابط را فلج مى‏ کند، مصرف‏ گرایى و تجمل ‏پرستى است. بدون تردید اگر اصل صرفه‏ جویى و پرهیز از اسراف، که یک اصل محکم اسلامى است رعایت گردد، بدبختى مصرف‏ گرایى و تجمل‏گرایى برچیده خواهد شد. با توجه به اینکه گاهى خطر مصرف‏ گرایى، موجب سقوط اقتصاد، و باعث وابستگى به بیگانگان و به خطر قرار گرفتن استقلال است.

در زبان قرآن و روایات، گاهى از اسراف تعبیر به تبذیر (بریزوبپاش) شده است.[1]

فرق بین اسراف و تبذیر این است که اسراف به معنى زیاده ‏روى در مخارج و هزینه زندگى است، ولى تبذیر به معنى اتلاف و مصرف اموال در راه هاى غیر شایسته.

به ‏هرحال اسراف از دیدگاه اسلام، معنى وسیعى دارد و به طور کلى زیاده‏روى در هر امرى، یک نوع اسراف است.

چنانکه رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

فى الوضوء اسراف، و فى کل شیى‏ء اسراف:

در وضو، و در هر چیزى اسراف هست.[2]

همچنین هرگونه اتلاف و چیزى که براى بدن ضرر داشته باشد، یک نوع اسراف است،

چنانکه امام صادق علیه السلام فرمود:

انما الاسراف فیما اتلف المال و اضر بالبدن:

همانا اسراف در چیزى است که موجب نابودى ثروت و زیان‏رسانى به بدن گردد.[3]

بنابراین سیگار، تریاک و هرگونه مواد مخدر و امورى که موجب نابودى مال و زیان‏ رسانى شود، عامل آن اسرافکار است.

 

 

[1]. اسراء/ 27)

[2]. کنز العمال، حدیث 26248.

[3] . بحار، ج 75، ص 303.

همسفر تا بهشت...